Смртоносната удобност на нашето отсуство

Иако натопена во досадна потпросечност и провинцијализам, македонската „преродба“ под фашизоидниот режим на ДПМНЕ предизвика таков колапс на системите на вредности, каков не се памети од Втората светска војна. И додека од пепелта на претходниот колапс се родија македонската држава и нација, а потоа и сите современи македонски културно-општествени вредности, овој сегашниов национален салто мортале наречен „преродба“, се заканува тие културни вредности – сите, без остаток - практично да ги помножи со нула. По оваа математичка операција, од нас веројатно ќе остане само сеќавањето за клучниот парадокс на нашиот национален пораз, кој - без секое сомнение - ќе нѐ издвои од бескрајното множество мали цивилизациски умирања во мочуриштето на историјата.

Тој клучен парадокс е сочинет од неверојатниот контраст помеѓу огромната, смртоносна општествена штета од владеењето на ДПМНЕ, и, фрапантното отсуство на каков и да е експлицитен масовен револт или друга соодветна социјална реакција. Македонското граѓанско општество, практично, умира во тивка агонија, исчезнува апсурдно мирно, без борба, без ниту едно фрлено расипано јајце! Можеби овој парадокс е вистинскиот резултат на „преродбата“, зашто го потврдува успешно изведениот процес на зомбификација на нацијата, која се однесува како исправен, замиен и облечен леш што глуми нормална секојдневница, како да не знае дека е одвнатре мртов и веќе изгниен. Според нашето однесување, изгледа како деновите на пропаста на македонскиот национален проект да си се нижат незабележително, како и сите други сивуркави, аморфни денови, што монотоно се тркалаат низ времето, тапо потчукнувајќи се меѓу себе, како речни камења...

Додуша, историските искуства нѐ учат дека во слични ситуации и кај другите нации изобилствуваа „зомби“ симптомите на затруеност на духот. Вакви епидемиски симптоми на масовна затапеност на реакциите, страв, замор и индиферентност, се појавуваат најчесто во екстремни историски околности на владеење на диктатури и деспотии. Овие мрачни времиња на инквизиции и безумие, немилосрдно ги изопачуваат моралните вредности на народите, но и нивната способност да мислат и да просудуваат. „Долготрајното ропство и лошата управа можат така да го збунат и унакарадат сфаќањето на еден народ, што здравиот разум и правиот суд ќе му истенчат и ослабат до потполно изопачување. Таквиот пореметен народ не може веќе да го разликува не само доброто од злото, туку и својата сопствена корист од очигледната штета“. Оваа анализа на Иво Андриќ небаре е пишувана како опис на состојбата на духот и разумот во денешна Македонија, под власта на Никола Груевски. Со таа разлика што Андриќ пишува за последиците од вековното крваво ропство, а ние успеавме оваа клиничка слика да ја „постигнеме“ за само неколку години...

Станува јасно дека нашата „нормалност“ е инстиктивно одбран образец на однесување во невоља: тоа е одлука за неучествување во борбата за контрола на сопствената судбина. Оваа контроверзна одлука е дарвински избор, зашто неучествувањето во сегашната борба денес најчесто изгледа многу побезбедно и поприфатливо од катастрофалните последици од оваа одлука во апстрактната иднина. Но, оваа „биолошка“ одлука со време добива рационални формулации и артикулирани социјални обрасци на однесувањето, во кои се разводнува и колективизира чувството на вина за морално неприфатливиот избор. Како поминува времето, меѓутоа, „вината“ односно последиците од народната отсутност и неучество во обликувањето на сопствената судбина, станува многу поголема отколку што било кој е спремен да признае, зашто индиферентноста на народите може да биде – сосем изненадувачки – најактивниот и најмоќниот фактор во историјата. Ако ги анализираме големите општествени катаклизми во минатиот век, неодминлив е заклучокот дека небаре сите се случиле не поради активноста или моќта на малкумината господари на злото, туку во најголема мерка и пресудно, поради пасивноста и неучествувањето на огромното мнозинство.

Грамши ни сведочи како народното самооткажување и индиферентност го довело првиот фашизам на власт: „Она што се случува не е затоа што некои сакаат тоа да биде, колку затоа што огромната маса на луѓе се откажува од поседувањето на сопствена воља, им препушта на другите да делуваат, пушта да се заплеткаат јазли кои подоцна само со меч ќе може да се пресечат, дозволува да се донесат закони кои подоцна ќе може да ги укине само побуна, дозволува власта да ја грабнат луѓе кои подоцна само востание ќе може да ги собори.“

Очигледно е дека глумењето на „нормалност“ во услови кога авторитарен режим го уништува слободното граѓанско општество, не е неутрална, индиферентна позиција, туку активен став кој му дава лажен легитимитет на режимот, му го продолжува траењето и ја зголемува општествената штета. Во услови на биполарно општество, во кое власта ги дели граѓаните на лојални поданици и предавници, трета, неутрална, физички индиферентна позиција не може да постои. Нашата индиферентност, нашето неучество, нашата „достоинствена неопределеност“ – сакале или не сакале - во ова поделено општество несопирливо станува тивка колаборација со власта. И, уште повеќе: колку е попасиониран нашиот актерски перформанс во глумењето на достоинствена граѓанска дистанца од политичката стварност, толку е поактивна нашата колаборација со фашизоидниот режим на Груевски.

Не смееме да дозволиме, почитувани читатели, да поверуваме во оправданоста на сопственото глумење: нашите провинциски билмези не ја злоупотребуваат власта волку долго затоа што се току моќни, ефикасни, организирани и страшни, туку затоа што големото мнозинство од граѓаните тоа им го овозможило со својата покорност, индиферентност и неучество. За да ги компензираат моралните последици од покорноста и стравот, луѓето отпосле конструираат најчесто фаталистичко „историски прифатливо“ оправдание за своето однесување. Така, во функција на залечување на психолошките рани од искажаната покорност, злоупотребата на власт што групата неодговорни машки деца од ДПМНЕ ја изведе во овие шест години, беше подложена на вистинска фолклорна фатализација, во која доби атрибути на „непобедива“, „ефикасна“, „моќна“ и што сѐ не.

Но, „фаталноста која доминира со историјата“, пишува Грамши, „не е ништо друго туку илузорен вид на таа индиферентност, на тоа отсуство“... на мнозинството. Така и авторитарната власт на Груевски е потполно испразнета од мисла, моќ, план или идеја, или каква и да е масовна народна подршка. Таа е во целост создадена од темната силуета на чувството на страв и покорност, од празнината на нашето отсуство. И од ништо друго.

И затоа, почитувани читатели, не постои друг излез од нашата веќе предолга хамлетовска драма на преправање и пропаѓање, не постои друг излез од чувството на мека, детска и неодговорна подвоеност од стварноста... освен будењето. Да се разбудиме од реалноста во која сме отсутни, и да се откажеме од пристојноста со која ја маскираме нашата граѓанска и човечка капитулација. Да се разбудиме и да се побуниме. Зашто бунтот за поврат на нашата историја и култура, на нашата уставност и на нашите граѓански слободи и права, е единствениот афирмативен одговор на дилемата - да се биде или да не се биде. Бунтот е будење од покорноста и индиферентноста во која се стуткавме како во родна постела. Тој е будење од психосоцијалната смрт која ја прегрнавме како удобна пердувеста перница, како топла и темна вода што безбедно не носи сѐ подолу и подолу...